ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗΜΕΡΟΣ Β
Περιεχόμενα
ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΔΙΩΓΜΟ ΤΩΝ ΠΑΓΑΝΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΛΕΗΛΑΣΙΑ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ
Ή εγκράτεια καί ή μετριοπάθεια ήταν άπό τίς μεγαλύτερες αρετές τού Κωνσταντίνου. Παρότι άσπάστηκε μ’ ένθουσιασμό τη νέα θρησκεία, δέ στέρησε τη λατρεία στούς πιστούς τής παλαιός, ούτε έβλαψε τά μνημεία της. Άδικα κατηγορεΐται ότι κατεδίωξε τους έθνικούς. Άδικα κατηγορεΐται άπό τό φανατικό παγανιστή Εύνάπιο (ό όποιος εξοπλίζει τόν άλλο φαρμακερό έχθρό τοϋ Χριστού καί τού Κωνστατίνου, τό Ζώσιμο, μέ «όπλα» στό μάταιο πόλεμό του κατά τού Χριστιανισμού), ότι έξετέλεσε τό φιλόσοφο Σώπατρο. Αλλά ό Σώπατρος κατηγορήθηκε γιά μαγεία (ότι δηλαδή έδεσε τους ανέμους καί έμπόδισε τό άρμένισμα των καραβιών...), πράγμα που άπαγόρευε ό νόμος έπί ποινή θανάτου (δηλαδή άπαγόρευε τή μαγεία καί... όχι τό δέσιμο τών άνέμων). Καί, φυσικά, ό Κωνσταντίνος δέν μπορεί νά θεωρηθεί ένοχος όλων τών καταδικαστικών άποφάσεων, που έξέδωσαν τά δικαστήρια τής άπέραντης Αυτοκρατορίας του...
Μέ κρατικές δαπάνες στήριζε τίς γιορτές καί τίς τελετές τών ειδωλολάτρων στά πλαίσια τής δίκαιης καί ίσης μεταχείρισής τους πρός τούς χριστιανούς. Ό ίδιος μάλιστα τούς παρότρυνε νά έπισκέπτονται ελεύθερα τούς βωμούς καί τά ιερά τους καί νά τελούν τίς τελετές κατά τίς συνήθειές τους175.
Στην Αίγυπτο δέν άπαγόρευσε τις έορτές καί τίς τελετές, που, καθώς πίστευαν οί πιστοί τοΰ θεοΰ Νείλου, έξασφάλιζαν τίς πλημμύρες τοΰ ποταμού176... Ούτε την ίδρυση είδωλολατρικών ναών έμπόδισε, καί τό μέτρο του αυτό έφαρμόστηκε σ’ εύρύτερη κλίμακα, καθώς έπιβεβαιώνουν οί Ζώσιμος καί Βίκτωρ177. Μονάχα ένα μέτρο έλαβε κατά τής παλαιός θρησκείας: Άπαγόρευσε τόν έπιβεβλημένο εύνουχισμό τών Ιερέων τοΰ θεοΰ Νείλου, πράγμα που, εικάζουμε, δέν θά έγινε δεκτό μέ άβάσταχτη δυσφορία άπό τούς «πληττόμενους»...
Δέν κατεδίωξε τούς είδωλολάτρες, άλλ’ οΰτε καί τήρησε ιδιαίτερα φιλική στάση άπέναντί τους. Μέ έπιστολές του συμβούλευε τούς κατοίκους τών περιοχών έκείνων νά στραφούν πρός τή χριστιανική πίστη. Σεβόμενος ίσως τό διάταγμά του τοΰ Μεδιολάνου, δέ θέλησε νά παραβιάσει τήν άρχή τής θρησκευτικής έλευθερίας, πού παραχώρησε. Αυστηρότητα, ώστόσο, έδειξε πρός τούς αιρετικούς, έπειδή πίστευε, καθώς μας πληροφορεί ό Εύσέβιος, ότι «έξαιτίας τους οί υγιείς πέφτουν σέ άσθένεια καί οί ζωντανοί σέ διηνεκή θάνατο».
Ή συμπεριφορά του πρός τούς διώκτες τών χριστιανών ήταν άνεξίκακη. Δέν τούς τιμώρησε, παρότι στή συνείδησή του τούς καταδίκαζε.Κανέναν ύπάλληλο ειδωλολάτρη δέν άπομάκρυνε άπό τήν κρατική μηχανή. Μετά τή μεταφορά τής πρωτεύουσας στήν Κωνσταντινούπολη άπαγόρευσε τόν έορτασμό είδωλολατρικών έορτών. Οί χριστιανοί συγγραφείς βεβαιώνουν ότι έπιθυμία τοΰ αύτοκράτορα ήταν ή άπουσίατής ειδωλολατρίας άπό τήν Πόλη178.
Ποτέ δέν άσκησε καταπίεση γιά θρησκευτικούς λόγους μήτε στούς είδωλολάτρες μήτε στούς άλλους άλλόθρησκους καί όσα λέγονται περί τοΰ άντιθέτου είναι άνεδαφικά, άνιστόρητα καί Ισως κακόβουλα. Πάνω στό θέμα αύτό όιαφωτιοτικότερος είναι ό περίφημος ιστορικός τοΰ δέκατου ένατου αιώνα J. Β. Bury. Ανάμεσα στις αυστηρές κρίσεις του γιά τόν Κωνσταντίνο λέει καί κάποιες σπάνιες άλήθειες: «Δεν πρέπει ποτέ νά ξεχαστεί ότι ή έπανάσταση τοΰ Κωνσταντίνον ήταν ίσως ή πιό τολμηρή πράξη, που διαπράχτηκε άπό έναν αύτοκράτορα στήν άμέλεια καί την περιφρόνηση τής μεγάλης πλεισψηφίας των ύπηκόων τον. Τούλάχιστον γιά τά τέσσερα πέμπτα τοΰ πληθνσμοϋ τής αυτοκρατορίας ή χριστιανική’Εκκλησία έξωτερικώς μονάχα ήταν χριστιανική. Ό στρατός καί όλα τά σημαντικά άτομα στή διοίκηση ήταν αφιερωμένα στήν ειδωλολατρία. Επομένως δέν έκπλήσσει ό Κωνσταντίνος ώς πολιτικός καί χριστιανός πού δέ χρησιμοποίησε πειθαναγκασμό. Ή πολιτική του έκανε λίγα, πού δεϊχναν περισσότερα άπ’ δ,τι ήσαν, καί προετοίμαζε τή βαθμιαία μετατροπή τής αυτοκρατορίας (σέ χριστιανική), καί ήταν τόσο ήπια καί προσεκτική πού έχει ύποστηριχτεΐ άπό μερικούς, ότι στόχος τον ήταν νά καθιερώσει μιάν ισότητα τών δύο θρησκειών. Διατήρησε τόν τίτλο τοΰ Pontifex Maximus καί μέ τόν τρόπο αυτόν καί τό συνταγματικό δικαίωμα τοΰ αύτοκράτορα νά έποπτεύει τά θρησκευτικά όργανα. Άπέσνρε τήν ύποστήριξη τών είδωλολατρικών Ιεροτελεστιών μέ κρατικά κεφάλαια, άλλ’ έκανε μιάν έξαίρεση ύπέρ τών έπίσημων λατρειών στή Ρώμη. Τό σημαντικότερο κατασταλτικό μέτρο του ήταν ή άπαγόρευση θυσιών μέ σφάγια, πού υιοθετήθηκε συχνά άπό έκείνονς πού ετοίμαζαν κάποια έξέγερση καί έπιθυμοϋσαν νά μάθουν τίς πιθανότητες τής έπιτυχίας τους. Ή άπαγόρευση όριζε ποινή θανάτου, άλλ’ ή ποινή αυτή ποτέ δέν έπιβλήθηκε. Υπήρξε μιά τεράστια διαφορά άνάμεσα στό γράμμα τοΰ Νόμου καί στήν πρακτική έφαρμογή του. Άλλ’ ένας ειδωλολάτρης θά μπορούσε έλεϋθερα νά έκπληρώσει τά θρησκευτικά του καθήκοντα στους ναούς. Θά μπορούσε νά προσφέρει τό θυμίαμα καί νά κάνει τίς σπονδές τοϋ κρασιού καί σ’ ένα ναό καί στό σπίτι του. Οί γιοί τοϋ Κωνσταντίνου άκολοϋθησαν αύστηρότερη πολιτική έναντι των ειδωλολάτρων*. Στό ίδιο διάταγμα όρίστηκε τό κλείσιμο τών ναών “σέ όλες τίς θέσεις καί τίς πόλεις” άλλ’ αύτή ή διάταξη έφαρμόοτήκε έδώ καί έκεΐ, άνάλογα μέ τίς περιστάσεις καί τά συναισθήματα τών τοπικών κυβερνητών. Ελάχιστοι, ώστόσο, φανατικοί τής χριστιανικής πλευράς έκμεταλλευόμενοι τό αύτοκρατορικό διάταγμα, προχώρησαν σέ οφρότητες, καί προκάλεσαν μεγάλη άνησυχία στους παγανιστές»119. Αλλά οί φανατικοί τών έπαναστάσεων δεν Ιλειψαν ούτε θά λείψουν στην Ιστορία.